We zijn onze huizen ingevlucht. Noodgedwongen. Zelfs de kerken zijn leeg. Wanneer gaat deze leegte weer gevuld worden? Wanneer is deze woestenij weer voorbij? Henri Nouwen schreef in 1994 het boek De woestijn zal bloeien, stilte en gebed voor onze tijd. Hij zag toen al de dreiging boven de wereld hangen. Hij voelde de vrees voor totale vernietiging. In zijn boek reikt Nouwen ons een antwoord aan om met deze dreiging om te kunnen gaan. Het is het antwoord van de woestijnvaders. De monniken en nonnen die zich afzonderden van de wereld. Ik hoop dat de woorden van Nouwen u mogen bemoedigen in deze tijd.
Het antwoord van de woestijnvaders bestaat uit drie opdrachten: vlucht de woestijn in, zwijg en bidt ononderbroken.
Als eerste de woestijn. Nouwen schrijft dat de woestijn het middel is om niet in de greep te raken van deze wereld, maar ons te laten leiden door de geest van Christus. Het kwaad is de wereld, lijkt het. Ik kan hier weinig mee. In mijn optiek is het kwaad een zijnstoestand. Iemand onderscheidde laatst twee zijnstoestanden: de Homo Economicus (de economische mens) en de Homo Empathicus (de empathische mens).
De economische mens staart zich blind op wederkerigheid. Het “ik geef, opdat u geeft”-systeem van de economie. Er is blijdschap als er wat wordt teruggegeven. Het is pure ruilhandel. Het is hiërarchisch en creëert hautaine en slaafse mensen. De ander is slechts de boksbal voor eigen gewin. We zien het terug in het massale gehamster van deze tijd.
De empathische mens geeft om niet. Het gaat deze mens er niet om, dat de ander iets geeft. Nee het gaat deze mens erom dat wat gegeven wordt, wordt ontvangen. Daar is blijdschap over. Natuurlijk kan hier wederkerigheid ontstaan. Een Tweestromenland. Maar deze wederkerigheid is geen doel op zich. Het doel is om vanuit de verbinding met de bron van onvoorwaardelijke liefde van deze liefde uit te delen. We zien het terug bij zorgverleners, die nu zorg verlenen.
Elk mens heeft beide zijnstoestanden in zich. Ik vermoed dat Nouwen het met mij eens is, want hij zegt dat mensen hun valse ik moeten loslaten om het te laten omvormen tot het ware zelf van Christus. Die omvorming vindt plaats in de woestijn van ons hart. Dus niet gewoon in de leegte van ons huis. Nee, we moeten nog dieper vluchten. Tot in ons hart. Misschien lijkt dat eng. In ons hart leven onze angst, boosheid en verdriet. Nouwen geeft toe dat het hart de plek is van de grote strijd. De strijd tegen het valse ik. Maar het is ook de plek van de ontmoeting: de ontmoeting met God. Sterker nog, wie zijn hart betreedt, betreedt het koninkrijk van God. Waar kunnen we beter heen vluchten als een virus ons op de hielen zit?
Als tweede de stilte. “De stilte behoedt ons voor een verstikking door de veelheid van woorden, ze laat ons het woord van God verkondigen.” Nouwen zag in 1994 al dat de wereld overspoeld werd met woorden. En toen was er nog niet eens social media. Social media heeft nu een meerwaarde. We kunnen in contact met elkaar blijven. Maar wat zetten we er op? Nouwen pleit om te leren zwijgen. Want zwijgen leert spreken. Een woord dat kracht bezit, wordt in de stilte geboren. Stilte is geen doel op zich. Het doel van stilte is de liefde. Het is de kunst om stilte te bewaren, zelfs als we spreken.
Als derde het ononderbroken gebed. Ononderbroken gebed betekent rusten-in-God. Eén zijn met Hem te midden van de strijd van elke dag. Gebed wordt vaak gezien als zaak van het verstand. Bij de woestijnvaders is het een zaak van het hart. Het verstand dient af te dalen naar het hart om daar te wandelen met God. Gewoon zoals we zijn. Een ononderbroken gebed kan ook tijdens het werken. Juist! Tegelijk bidden en werken behoedt ons er voor om terug te vallen in de zijnstoestand van de economische mens. Als wij zo bidden vanuit het hart, dan leidt ons bidden tot liefde in ons zijn en in ons doen en laten. In ons medeleven met de ander.
Verbonden in Christus houden we vol. Zal de liefdesdraad (het draadje) tussen ons nooit verbroken worden. Wij zijn in God geborgen.
Dit artikel is ook gepubliceerd in het kerkblad Ontmoeting van de Protestantse gemeenten Rheden en Ellecom-De Steeg (april 2020).
